Wees niet bang!

God is niet dood. Dat is een eeuwenoude misvatting. God is ook niet springlevend net zo'n klassieke denkfout. God is permanent bezig te sterven en weer op te staan. Het is de aard van het beestje, zou een oneerbiediger mens nu zeggen.

Zo, in die eerste alinea zit zo ongeveer alles wat ik zou willen meegeven aan de volgende generatie theologen. Als ik in mijn omzwervingen langs vele kerkgenootschappen, universiteiten en theologieën iets heb geleerd dat de moeite waard is, valt het samen te vatten in drie woorden: wees niet bang.

Wees niet bang om God te noemen

Het woord 'God' komt gelijk drie keer voor in de openingsalinea van dit betoog. Gelijk met de deur in huis vallen, zogezegd. Misschien is het nog een erfenis van mijn gereformeerde predikantsopleiding. Ik leerde op dat seminarie dat ik in bijbelteksten vooral moest zoeken wat God deed, nadruk moest leggen op Gods initiatief en Gods handelen in de wereld en de menselijke inbreng niet zo serieus moest nemen.

Op verjaardagen zeg ik dus fier dat ik theoloog ben. Vraagt men om uitleg van dat archaïsche woord, dan maak ik het vaak nog erger. In een baldadige bui zeg ik dat ik een diploma in 'God' heb

Daar ben ik voor een groot deel op teruggekomen (we moeten God en mens niet te sterk tegen elkaar uitspelen). Toch ben ik nog blij met deze erfenis: dat ik nooit enige schroom heb om het woord 'God' te noemen.

Dat wordt over het algemeen opvallend goed gewaardeerd. We leven in een cultuur die alles graag duidelijk, behapbaar en to the point ziet. Een theoloog moet dus niet slap kletsen over zingeving, het hogere of spiritueel bewustzijn. Nee, hop, een theoloog praat over God - en hoe we dat begrip vervolgens invullen, dat wijst zich gaandeweg vanzelf.

Op verjaardagen zeg ik dus fier dat ik theoloog ben. Vraagt men om uitleg van dat archaïsche woord, dan maak ik het vaak nog erger. In een baldadige bui zeg ik dat ik een diploma in 'God' heb. Anders leg ik vriendelijk uit dat ik voor dominee heb geleerd. Gek aangekeken word je toch wel.

Wees niet bang dat je vakgebied verdwijnt

De dood van God, die noemde ik ook in de inleiding. Ik heb het zo vaak aan moeten horen. Als aankomend student, als student, als afgestudeerde. Deze herfst nog, toen ik net in een kerkdienst was voorgegaan. De penningmeester raadde me aan om bij de krant te gaan werken, want daar zit vast meer toekomst dan in de kerk.

Natuurlijk lopen de kerken leeg. Die beweging van de laatste vijftig jaar kunnen we wetenschappelijk aantonen aan de hand van de cijfers van bezoek en lidmaatschap. Ook ik als vakidioot zou vandaag de dag geen aandelen in de kerk kopen.

Maar dat betekent niet dat religie aan het uitsterven is. Natuurlijk niet! Een bepaalde vorm van institutionele religie is uitgestorven na de sixties. Die beweging lijkt overigens te stabiliseren: de ontkerkelijking is gestopt en een bescheiden rest blijft nog over.

Intussen is echter ook de oude allergie uitgestorven. De allergie van babyboomers die in een bekrompen spruitjeskerk opgroeiden en voor altijd de deur achter zich dicht deden. Dat is de generatie die op dit moment nog achter de knoppen van grote talkshows zitten, maar lang gaat het niet meer duren.

De generaties ná Jeroen Pauw hebben zo mogelijk nog minder kennis van religieuze tradities dan hijzelf - maar bij hen gaat het gepaard met frisse interesse in plaats van gemakzuchtige afkeer.

Dat ervaar ik dagelijks, als 'Theoloog des Twitterlands'. Zonder schroom twitter ik over God voor een gevolg dat voor minstens 50% volslagen seculier is. Op het jonge, hoogopgeleide platform Blendle is dat percentage nog veel hoger. Toch bereiken juist mijn meer theologische artikelen daar vaak de 'trending' lijstjes.

Wie vandaag de dag theologie studeert, moet zich nooit in een slachtofferrol laten dwingen. Zich nooit een Calimero-complex aan laten praten. Nee, wees niet bang maar trots - de secularisatiegolf is iets van de vorige eeuw, een noodzakelijk sterven dat God heeft overleefd. Nu zijn de velden weer rijp om te oogsten. Een nieuw seculier publiek is onbevangen geïnteresseerd in dat eeuwige archetypische kenmerk van alle beschavingen: religie.

Wees niet bang om je handen vuil te maken

Dan over eerbied. Als theoloog heb ik het grootst mogelijke respect voor de christelijke traditie die ik bedien. Juist vanuit dat respect maak ik dagelijks vuile handen. Ik zie onze traditie als een ploeg (om maar een oud bijbels beeld te gebruiken). Het ultieme instrument om de aarde en onze zielen mee open te leggen en vrucht te laten dragen.

Een ploeg laat je niet schoon in de kast staan (als een ongelezen bijbel of een geleend talent dat je nergens inzet). Je zet hem in de grond tot je hand bloedt, de aarde gescheurd is en de ploeg onherstelbaar besmeurd met modder.

Graaf dus diep in je traditie. Altijd als ik iets goed deed als theoloog was de basis daarvan simpelweg een grondige vertrouwdheid met onze verhalen, ons taalspel, onze rituelen. Een vertrouwdheid waarvoor je soms hard moet werken en diep moet graven - maar het is de tijdloze kern van dit ambt.

Anno 2016 moet de theoloog met een oude traditie in een veranderde wereld ploegen. Dat vereist nieuwe ploegtechnieken. Wees niet bang om daarmee te experimenteren. Gooi God op tafel waar je God nooit op tafel ziet, bekijk en vertel bijbelverhalen op manieren die vroeger nooit hadden gemogen, schuw blasfemie noch ketterij noch algehele christelijke wereldvreemdheid.

Niet alles is zinvol, maar alles is geoorloofd in de zoektocht naar nieuwe manieren om met een beproefde ploeg in een veranderde aarde te schoffelen. Naast een van de oudste beroepen hebben we nu ook weer een van de meest creatief, sociaal, spiritueel en intellectueel uitdagende vakgebieden. Met als kers op de taart, daarvan ben ik vast overtuigd: onverwachte opbrengsten in een samenleving die zelf seculier denkt te zijn.