Orde scheppen in kerkstructuren en kerkorganisatie

Overzichtelijk maken, dat deden dr. Hans Jonker en drs. Klaas de Jonge met het ontstaan van de parochiemonitor. Maar wat was de aanleiding om orde te scheppen in kerkstructuren en kerkorganisatie?

Hans Jonker licht toe: Alle informatie die te vinden is over kerkstructuren en kerkorganisatie leidde, met name bij studenten, tot verwarring. Veel studenten wisten zich geen raad met alle gegevens en feiten die hiermee te maken hebben. Hij kwam tijdens de colleges 'sociologie van de kerkorganisatie' erachter dat kerken met veel organisatielijnen te maken hebben en dat dit vaak onduidelijkheid met zich meebrengt. 'Er is veel en mooi materiaal beschikbaar, maar in de praktijk vinden beroepskrachten en mensen, die zich bezighouden met beleid, het moeilijk om ermee aan de slag te gaan''aldus Hans Jonker.

Er is veel en mooi materiaal beschikbaar, maar in de praktijk vinden beroepskrachten en mensen, die zich bezighouden met beleid, het moeilijk om ermee aan de slag te gaan'

Daarnaast leek sociologie voor veel studenten iets wat ver van hun af staat. Door sociologie te verbinden met kerkopbouw kwam er meer inzicht in wat de sociologische kijk op kerkopbouw kan bijdragen aan het beleid van parochies. In 2007 was Hans Jonker naast het geven van colleges eveneens bezig met onderzoek dat een bijdrage levert aan het werken met feitelijke gegevens van kerk-gemeenschappen, want 'dat is iets waar kerkgemeenschappen tot op de dag van vandaag nog van kunnen leren'. Hierdoor ontstond de proefversie van de parochiemonitor die door studenten in hun stage kon worden uitgetest. Een mooie combinatie van onderwijs en onderzoek die in 2011 in de prijzen viel en bekroond werd met de derde plaats van de Fontys Kennisprijs.

Wat heeft de parochiemonitor bijgedragen aan het onderwijs?

De parochiemonitor was bruikbaar in het onderwijs waar studenten, zowel in hun master stage als voor sommigen in hun masteronderzoek, die daar veel voordeel van ondervonden. Hans Jonker legt uit dat de student door het gebruik van de parochiemonitor meer inzicht kon krijgen in het beleid van de parochie waar zij stage liepen. Het was een praktisch hulpmiddel om de lokale parochie in beeld te krijgen én om over de beleidslijn van een parochie na te denken. Een tiental studenten heeft in hun masteronderzoek de parochiemonitor gebruikt als instrument. Kerkopbouw kon door de parochiemonitor in beeld worden gebracht. Volgens Hans Jonker geeft de parochiemonitor overzicht in de veelheid aan informatie. Niet alleen de studenten hadden baat bij de parochiemonitor, maar ook de begeleiders in het veld. Doordat studenten de parochiemonitor in de praktijk toepasten kwam er concrete feedback naar voren en dat leidde weer tot een vernieuwde versie van de parochiemonitor.

Wat voor voordelen ondervinden parochies van de parochiemonitor?

In de masterfase is de parochiemonitor al vele keren toegepast. Momenteel is de uitdaging om te kijken hoe mensen, die binnen kerkgemeenschappen te maken hebben met beleid, de parochiemonitor zelfstandig kunnen gebruiken. Ook voor de huidige pastoraal werkers is meer kennis over de parochiemonitor zinvol, vertelt Hans Jonker. Vaak zorgt het teruglopend ledental en het afnemend kerkbezoek ervoor dat men zich afvraagt: 'Waar begin je aan?' De parochiemonitor is méér dan een A4 met een aantal vragen. Dit zou mensen kunnen afschrikken. Daarnaast zijn we steeds minder gewend om met praktische gegevens om te gaan. Terwijl deze gegevens van belang zijn: verschillen in beroep en opleidingsniveau, leeftijd, percentage mannen en vrouwen: al deze aspecten werken door in de mogelijkheden van kerk-zijn volgens Hans Jonker. Door de parochiemonitor wordt het gemakkelijker om beleid af te stemmen op deze diversiteit aan parochianen.

Hoe draagt de parochiemonitor bij aan het maken van beleid voor parochies?

Hans Jonker laat zien dat mensen in parochies vaak geen idee hebben van hun eigen context waar zij als parochie staan. En het is niet vanzelfsprekend is om naar al die gegevens te kijken. 'Beleid levert meestal een rapport op dat men weg legt in een la. Maar beleid is meer dan dat!' Hans Jonker vergelijkt het opstellen van beleid met het voorbereiden en klaarmaken van een recept voor een maaltijd. Er moeten keuzes worden gemaakt: Wat zijn de mogelijkheden? Voor wie is het bestemd? Wat heb ik daarvoor nodig? Wat je uiteindelijk als kerkgemeenschap wil gaan maken vraagt een vorm van beleid. Er moet vooraf over worden nagedacht waarbij er rekening wordt gehouden met de mensen die zullen meedoen.

Hans Jonker licht verder toe: In parochies heb je basisculturen die nadrukkelijk aanwezig zijn. Een parochie met veel ouderen heeft een andere cultuur dan een parochie met jonge gezinnen. De parochiemonitor geeft inzicht in de mogelijkheden en wenselijkheden om activiteiten te ontwikkelen die gericht zijn op deze diversiteit en laat zien op welke mogelijkheden de focus gelegd kan worden, zoals méér gesprek, méér diaconaat of méér aandacht voor charismatische groepen.

Wat is de belangrijkste vraag waar de parochiemonitor antwoord op heeft?

De parochiemonitor maakt gebruik van vijf parochiemodellen. Deze modellen zijn afgeleid uit de literatuur en op basis van ervaring aan de monitor toegevoegd. De belangrijkste vraag waar de parochiemonitor een antwoord op heeft is:''Welke combi van vijf modellen is aanwezig en welke zal het beste passen in de situatie van de parochie?' Het is een spiegel om de actuele situatie in kaart te brengen en te kijken waar de parochie mogelijkheden heeft en welke kant zij het beste op kan gaan.

De parochiemonitor helpt om bewustwording tot stand te brengen en richting te geven aan het beleid. Hans Jonker vertelt dat het in theorie aan te raden is om de parochiemonitor na vijf jaar weer te gebruiken, zodat er kan worden gekeken naar signalen die het beleid bevestigen of iets opmerkelijks laten zien. Soms moet het beleid na vijf jaar een andere kant op. Net als mensen kunnen parochies ook steeds weer anders reageren op de ontwikkelingen die zij meemaken. Je moet je bewust zijn van de ontwikkelingen die zich voordoen en daar je beleid op afstemmen. En die ontwikkelingen gaan snel.

Hoe speelt de parochiemonitor in op deze ontwikkelingen?

Hans Jonker vertelt dat als we kijken naar wat er zich de afgelopen jaren heeft afgespeeld in gemeenten zoals omtrent de WMO dan kunnen we zeggen dat er een ontwikkeling heeft plaatsgevonden waarbij de landelijke zorg is overgenomen door plaatselijke gemeenten. Gemeenten zoeken contact met kerken vanwege haar diaconale functie. Maar het is ook andersom: kerken willen aan gemeenten laten zien wat ze kunnen betekenen. Deze ontwikkelingen bieden een kans voor de kerk om haar diaconale kant te versterken. Sterker nog: de kerk wordt uitgedaagd om te laten zien wat haar bijdrage is aan de samenleving. En door deze nieuwe ontwikkelingen werd er in 2015 een nieuwe monitor ontworpen: de diaconale monitor. Een uitwerking van het missionair diaconale model dat in de parochiemonitor wordt gebruikt.

Waar geeft de diaconale monitor antwoord op?

De diaconale monitor geeft inzicht op de vraag: 'Waar ontbreekt het aan in de samenleving en kun je als kerk hierop inspringen en past het om als lokale of regio parochie hierop in te springen?' De diaconale monitor brengt meer zicht op hoe parochies hun diaconale kant beter in beeld kunnen brengen door verschillende mogelijkheden in de aanwezige context te benoemen. Dat vraagt een bewuste keuze van de kerk om zich ergens op te focussen. Het klinkt misschien nog als een ideaal, maar de tijd zal leren of kerken ook daadwerkelijk meer richting een signalerende functie zullen gaan in de samenleving.

Hoe ziet de toekomst er voor de monitoren uit?

Zowel de parochie- en gemeentemonitor als de diaconale monitor geven inzicht in het hele plaatje dat een parochie omvat: parochianen, geloofskleur en welke accenten daarin liggen, de binnen context, en in welke sociale maatschappelijke omgeving de parochie ligt, dus de buiten context. Tot nu toe is de diaconale monitor door ongeveer tien studenten toegepast, volgens Hans Jonker. Naast deze ontwikkeling is er meer aandacht nodig op het gebied van begeleiding. Het laatste jaar is er minder contact met studenten om de monitoren te gebruiken in hun stages door verandering van het onderwijsprogramma, daarnaast zijn er aan katholieke zijde minder werkmogelijkheden voor pastoraal werkers. Hierdoor is er ook minder interesse om stil te staan bij dit soort elementen van parochies. En daarbij speelt mee dat de ontwikkelingen vaak sneller gaan dan een monitor aangepast kan worden.

Als we kijken naar de studie theologie dan ben je als theoloog altijd bezig met een nieuw licht werpen op nieuwe situaties op basis van wat mensen vóór ons hebben bedacht en beschreven. En dat is, volgen Hans Jonker meteen de uitdaging in deze tijd: het verleden is beschreven en met die gegevens valt te werken, maar voor het heden is onderzoek nodig om te zien wat er gebeurt. Dit leidt tot de allernieuwste monitor op het gebied van nieuwe vormen van religie: de reli-monitor. Het is de uitdaging om met beschikbare gegevens de actuele ontwikkeling op het gebied van religie en geloofsgemeenschappen in kaart te brengen. Een reli-monitor voor de religieuze activiteiten van morgen.